Sanskrit Sloka text in Devanagari, Gujarati, Kannada, Telugu , and English

||om tat sat||

సుందరకాండ.
అథ సప్తషష్టితమస్సర్గః||

ఏవముక్తస్తు హనుమాన్ రాఘవేణ మహాత్మనా|
సీతాయా భాషితం సర్వం న్యవేదయత రాఘవే||1||

స|| మహాత్మనా రాఘవేణ ఏవం ఉక్తః తు హనుమాన్ సీతాయా భాషితం సర్వం న్యవేదయత||

Thus asked by Raghava, Hanuman related everything that was said by Sita.

ఇదముక్తవతీ దేవీ జానకీ పురుషర్షభ|
పూర్వవృత్త మభిజ్ఞానం చిత్రకూటే యథాతథమ్||2||

స|| పురుషర్షభ దేవీ జానకీ చిత్రకూటే పూర్వ వృత్తం అభిజ్ఞానం ఇదం ఉక్తవతీ యథా తథమ్||

'Oh Bull among men ! Divine Janaki related to me as a token of identification, an incident of the past that occurred on the Chitrakuta as it is'.

సుఖసుప్తా త్వయా సార్థం జానకీ పూర్వముత్థితా|
వాయసః సహసోత్పత్య విదదార స్తనాంతరే||3||
పర్యాయేణ చ సుప్తత్వం దేవ్యంకే భరతాగ్రజ|
పునశ్చ కిల పక్షీ స దేవ్యా జనయతి వ్యథామ్||4||
పునః పునరుపాగమ్య విదదార భృశం కిల|
తతస్త్వం బోధితస్తస్యాః శోణితేన సముత్‍క్షితః||5||

స|| త్వయా సార్థం సుఖసుప్తా జానకీ పూర్వం ఉత్థితా వాయసః సహసా ఉత్పత్య స్తనాంతరే విదదార||భరతాగ్రజ త్వం పర్యాయేణ దేవ్యంకే సుప్తః సః పక్షీ పునశ్చ దేవ్యాః వ్యథామ్ జనయతి కిల ||పునః పునః ఉపాగమ్య భృశం విదదార కిల | తతః త్వం తస్యాః శోణితేన సముక్షితః బోధితః కిల||

' Earlier when she was lying down along with you, she woke up early and a crow came swiftly and scratched on her breasts. Rama ! Then you woke up and you slept in her lap. The bird again started hurting her. Again and again the crow came and scratched her. Then being wetted by her blood, you woke up'.

వాయసేవ చ తే నైవ సతతం బాధ్యమానయా|
బోధితః కిల దేవ్యా త్వం సుఖసుప్తః పరంతప||6||
తాం తు దృష్ట్వా మహాబాహో దారితాం చ స్తనాంతరమ్|
అశీ విష ఇవ క్రుద్ధో నిశ్వసన్ అభ్యభాషథాః||7||
నఖాగ్రైః కేన తే భీరు దారితం తు స్తనాంతరమ్|
కః క్రీడతి సరోషేణ పంచవక్త్రేణ భోగినా||8||

స|| పరన్తప తేన వాయసేనైవ సతతం బాధ్యమానయా దేవ్యా సుఖసుప్తః త్వం బోధితః కిల||మహాబాహో స్తనాన్తరే దారితామ్ తామ్ దృష్ట్వా కృద్ధః ఆశీవిషైవ నిఃశ్వసన్ అభ్యభాషథాః||భీరు తే స్తనాంతరం కేన నఖాగ్రైః దారితం| సరోషేన పంచవక్త్రేణ భోగినా కః క్రీడతి||

' Oh Scorcher of enemies ! Troubled by the crow repeatedly , the divine lady woke you and informed you. Oh Strong armed one ! Seeing her scratched on her breasts, furious like a hissing serpent you said this. "Oh Timid one ! Who scratched on your breasts with the tip of their nails. Who is sporting with an enraged five hooded serpent ?"

నిరీక్షమాణః సహసా వాయసం సమవైక్షథాః|
నఖైః సరుధిరైః తీక్ష్‍ణైః తామేవాభిముఖం స్థితమ్||9||
సుతః కిల స శక్రస్య వాయసః పతతాం వరః|
ధరాంతరచరశ్శీఘ్రం పవనస్య గతౌ సమః||10||

స|| నిరీక్షమాణః సరుధిరైః తీక్షణైః నఖైః తామేవ అభిముఖం వాయసం సహసా సమవైక్షత||పతతామ్ వరః సః వాయసః శక్రస్య పుత్రః| ధరాంతరచరశ్శీఘ్రం కిల | శీఘ్రం గతౌ పవనస్య సమః||

" Seeing all around, you saw the crow with blood on its sharp nails standing in front of her. Foremost among birds, the crow is the son of Indra, moving about all over the earth. In speed he is equal to Vayu".

తతస్తస్మిన్ మహాబాహో కోప సంవర్తితేక్షణః|
వాయసే త్వం కృథాః క్రూరాం మతిం మతిమతాంవర||11||
సదర్భం సంస్తరాద్గృహ్య బ్రహ్మాస్త్రేణ హ్యయోజయః|
ప్రదీప్త ఇవ కాలాగ్నిః జజ్వాలాభిముఖః ఖగమ్||12||
క్షిప్తవాం స్త్వం ప్రదీప్తం హి దర్భం తం వాయసం ప్రతి |
తతస్తు వాయసం దీప్తః సదర్భోఽనుజగామ హ||13||

స|| మహాబాహో మతిమతాం వర కోపసంవర్తితేక్షణః తతః తస్మిన్ వాయసే క్రూరాం మతిం కృథాః||సః సంస్తరాత్ దర్భం గృహ్య బ్రాహ్మేణ అస్త్రేణ యోజయత్| సః దీప్తః కాలాగ్నిః ఇవ ద్వైజం అభిముఖః జజ్వాల||త్వం ప్రదీప్తం తం దర్భం వాయసం ప్రతి క్షిప్తవాన్ | తతః స దర్భః దీప్తః వాయసం ప్రతి అనుజగామ హ||

"Oh Strong armed one, revered among the wise, with anger in your eyes you made up your mind about the crow. Taking a blade of grass from the mat , you invoked it with Brahma's powers. Then he blazed like the fire at the time of dissolution, and hurtled towards the bird. You hurled the blazing blade of grass on the crow. Then the blazing blade of grass followed the crow".

స పిత్రా చ పరిత్యక్తైః సురైశ్చ సమహర్షిభిః|
త్రీన్ లోకాన్ సంపరిక్రమ్య త్రాతారం నాధిగచ్ఛతి||14||
పునరేవాగతస్త్రస్తః త్వత్సకాశ మరిందమ|
స తం నిపతితం భూమౌ శరణ్యః శరణాగతమ్||15||
వధార్హమపి కాకుత్‍స్థ కృపయా పర్యపాలయః|

స|| సః పిత్రా సమహర్షిభిః సురైశ్చ పరిత్యక్తః త్రీన్ లోకాన్ సంపరిక్రమ్య త్రాతారం న అధిగచ్ఛతి|| అరిన్దమ త్రస్తః పునరేవ త్వత్ సకాశం ఆగతః శరణ్యః |సః కాకుత్‍స్థః శరణాగతం భూమౌ నిపతితాం తం వధార్హం అపి కృపయా పర్యపాలయః||

' Abandoned by his father, the great seers as well as Suras and having gone around the three worlds he could not find a savior. Oh Destroyer of enemies ! That crow came back trembling to you for protection and fallen on the ground seeking protection. Then the Kakutstha with kindness saved the one who deserved to be killed.'

మోఘమస్త్రం న శక్యం తు కర్తు మిత్యేవ రాఘవ||16||
భవాంస్తస్యాక్షి కాకస్య హినస్తిస్మ స దక్షిణమ్|
రామం త్వాం స నమస్కృత్య రాజ్ఞే దశరథాయ చ||17||
విసృష్టస్తు తదా కాకః ప్రతిపేదే స్వమాలయమ్|

స|| రాఘవ అస్త్రం మోఘం కర్తుం న శక్యం ఇత్యేవ భవాన్ తస్య కాకస్య దక్షిణం అక్షి హినస్తి స్మ||రామ తదా సః కాకః విసృష్టః త్వామ్ రాజ్ఞే దశరథాయ చ నమస్కృత్య స్వం ఆలయం ప్రతిపేదే||

' Raghava ! It was not possible to withdraw the divine weapon. So you struck the right eye of the crow instead. Rama! Then the crow thus saved offered salutations to you and Dasaratha and went back to its abode '.

ఏవమస్త్ర విదాం శ్రేష్ఠః సత్త్వవాన్ శీలవానపి||18||
కిమర్థమస్త్రం రక్షస్సు న యోజయతి రాఘవః|
న నాగా నాపి గంధర్వా నా సురా న మరుద్గణాః||19||
న చ సర్వే రణే శక్తా రామం ప్రతి సమాసితుమ్|

స|| శీలవాన్ అపి రాఘవ ఏవం అస్త్రవిదామ్ శ్రేష్ఠః సత్యవాన్ బలవాన్ అపి రక్షస్సు అస్త్రం కిమర్థం న యోజయతి||రణే రామం ప్రతి సమాసితుం నాగాః న సురాః న మరుద్గణాః న గంధర్వాః న ||

' Oh Raghava ! That way being of good conduct, the foremost among wielders of weapons, truthful and powerful , why are you not using weapons against the Rakshasas. It is not possible for Nagas, Gandharvas, Suras , Marut ganas, or anybody else to face Rama in a battle'.

తస్య వీర్యవతః కశ్చిత్ యద్యస్తి మయి సంభ్రమః||20||
క్షిప్రం సునుశితైర్బాణైః హన్యతాం యుధిరావణః|
భ్రాతు రాదేశ మాజ్ఞాయ లక్ష్మణో వా పరంతపః||21||
స కిమర్థం నరవరో న మాం రక్షతి రాఘవః|

స|| వీర్యవతః తస్య మయి సంభ్రమః అస్తి యది సునిశితైః బాణైః రావణః క్షిప్రం యుధి హన్యతామ్||పరన్తపః నరవరః రాఘవః వా భ్రాతుః ఆదేశం ఆజ్ఞాయ మాం కిమర్థమ్ న రక్షతి||

' For that Very valiant one If he has any concern for me you will certainly slay Ravana with sharp arrows in the battle immediately. Oh Scorcher of enemies ! The best of men Rama or even Lakshmana with the orders of his brother , why are they not protecting me?'

శక్తౌతౌ పురుషవ్యాఘ్రౌ వాయ్వగ్నిసమతేజసౌ||22||
సురాణామపి దుర్దర్షౌ కిమర్థం మాముపేక్షతః|
మమైవ దుష్కృతం కించిన్మహదస్తి న సంశయః||23||
సమర్థౌ సహితౌ యన్మాం నావేక్షేతే పరంతపౌ|

స|| వాయ్వగ్ని సమతేజసః శక్తౌ పురుషవ్యాఘ్రౌ తౌ సురాణాం దుర్ధర్షౌ యది అపి మామ్ కిమర్థం ఉపేక్షతః||మమైవ మహత్ కించిత్ దుష్కృతం అస్తి| సంశయః న| యత్ సమర్థావపి పరన్తపౌ తౌ మామ్ న అవేక్షేతే||

' The two tigers among men, equal in power to Vayu and Agni, being unassailable even to gods, why are they neglecting me. I must have done some sin. No doubt. Even though capable, the scorchers of enemies are not protecting me'.

వైదేహ్యా వచనం శ్రుత్వా కరుణం సాశ్రుభాషితమ్||24||
పునరప్యహ మార్యాం తా మిదం వచనమబ్రువమ్|
త్వచ్ఛోకవిముఖో రామో దేవి సత్యేన తే శపే||25||
రామే దుఃఖాభిభూతే తు లక్ష్మణః పరితప్యతే|

స|| కరుణామ్ సాశ్రుభాషితమ్ వైదేహ్యాః వచనమ్ శ్రుత్వా అహం పునరపి తాం ఆర్యాం ఇదం వచనం అబ్రవమ్||దేవి రామః త్వత్ శోకవిముఖః సత్యేన తే శపే | రామే దుఃఖాభిపన్నే లక్ష్మణః పరితప్యతే||

Hearing those piteous words spoken with tears by Vaidehi , I again spoke to the venerable lady. " Oh Divine lady ! I swear to you Rama is full of grief. With Rama filled with sorrow Lakshmana too is deeply afflicted".

కథంచిత్ భవతీ దృష్టా న కాలః పరిశోచితుమ్||26||
అస్మిన్ముహూర్తే దుఃఖానాం అంతం ద్రక్ష్యసి భామిని|
తావుభౌ నరశార్దూలౌ రాజపుత్రావనిందితౌ||27||
త్వదర్శనకృతోత్సాహౌ లంకాం భస్మీకరిష్యతః|
హత్వా చ సమరే రౌద్రం రావణం సహబాంధవమ్||28||
రాఘవస్త్వాం వరారోహే స్వాం పురీం నయతే ధ్రువం|

స|| భామినీ కథంచిత్ భవతీ దృష్టా| పరిదేవితుమ్ కాలః న | ఇమమ్ ముహూర్తం దుఃఖానాం అంతం ద్రక్ష్యసి||నరశార్దూలౌ అనిన్దితౌ మహాబలౌ త్వత్ దర్శన కృతోత్సాహౌ ఉభౌ తౌ రాజపుత్రౌ లంకాం భస్మీకరిష్యతః||వరారోహే రాఘవః రౌద్రం సహబాంధవం రావణం సమరే హత్వ చ త్వాం స్వాం పురీమ్ నయతే ధృవమ్||

" Oh Lovely lady ! Somehow you have been found. This is not the time for lamentation. This moment you will see the end of grief . The two princes, tigers among men, the blameless and mighty ones, desirous of seeing you will burn down this Lanka to ashes. Oh Best among women ! Furious Raghava killing Ravana with all his relatives will certainly take you back to his city'..

యత్తు రామో విజానీయాత్ అభిజ్ఞానమనిందితే||29||
ప్రీతిసంజననం తస్య ప్రదాతుం త్వ మిహార్హసి|
సాభివీక్ష్య దిశః సర్వా వేణ్యుద్గ్రథన ముత్తమమ్||30||
ముక్తావస్త్రాద్దదౌ మహ్యం మణిమేతం మహాబల|

స||అనిందితే రామః యత్ విజానీయాత్ తస్య ప్రీతి సంజననం అభిజ్ఞానం ఇహ దాతుం త్వం అర్హసి|| మహాబల సా సర్వాః దిశః అభివీక్ష్య వేణ్యుద్‍గ్రథితం ఉత్తమం ఏతం మణిం మహ్యం దదౌ||

" Oh Blameless one ! You need to give a token of recognition which Rama knows and which generates happiness". Oh Powerful one ! She looked in all directions, untying this gem which is worn on her hair, from her clothes and gave it to me'.

ప్రతిగృహ్య మణిం దివ్యం తవ హేతో రఘూద్వహ||31||
శిరసా తాం ప్రణమ్యార్యాం అహమాగమనే త్వరే|

స||రఘూద్వహ దివ్యం మణిం తవ హేతోః ప్రతిగృహ్య ఆర్యాం తాం శిరసా ప్రణమ్య అహం ఆగమనే త్వరే||

' Foremost among Raghus ! Taking this gem for your sake, bowing with my head to the venerable lady I returned quickly.'

గమనే చ కృతోత్సాహం అవేక్ష్య వరవర్ణినీ||32||
వివర్థమానం చ హి మామువాచ జనకాత్మజా|
అశ్రుపూర్ణముఖీ దీనా భాష్పసందిగ్ధభాషిణీ||33||
మమోత్పతనసంభ్రాన్తా శోకవేగసమాహతా|

స|| వరవర్ణినీ జనకాత్మజా గమనే కృతోత్సాహం వివర్ధమానం చ మాం ఆవేక్ష్య ఉవాచ||అశ్రుపూర్ణముఖీ దీనా భాష్పసందిగ్ధభాషిణీ మమ ఉత్పతనసంభ్రాతా శోకవేగ సమాహతా||

'The fair complexioned daughter of Janaka, seeing me growing and getting ready for returning said the following. With a face filled with tears, piteous, with words drenched with tears, concerned with my departure, shedding tears she said the following'.

హనుమన్ సింహసంకాశా వుభౌ తౌ రామలక్ష్మణౌ||34||
సుగ్రీవం చ సహామాత్యం సర్వాన్ బ్రూయా హ్యనామయమ్|
యథా చ స మహాబాహుః మాం తారయతి రాఘవః|
అస్మాదుఃఖాంబు సంరోధాత్ త్వం సమాధాతుమర్హసి||35||

స|| హనుమాన్ సింహసంకాశౌ తౌ రామలక్ష్మణౌ ఉభౌ సహామాత్యం సుగ్రీవం చ సర్వాన్ అనామయమ్ బ్రూయాః || మహాబాహుః సః రాఘవః అస్మాత్ దుఃఖామ్బుసంరోధాత్ యథా తారయతి త్వం సమాధాతుమ్ అర్హసి||

" Oh Hanuman ! Tell both Rama and Lakshmana, the two lions among men as well as Sugriva along with all his ministers about my welfare. You can make the arrangements so that Raghava with powerful arms can save me from the ocean of sorrows".

ఇమం చ తీవ్రం మమ శోకవేగం
రక్షోభిరేభిః పరిభర్త్సనం చ|
బ్రూయాస్తు రామస్య గతస్సమీపమ్
శివశ్చ తేఽధ్వాస్తు హరిప్రవీర||36||

స|| హరిప్రవీర రామస్య సమీపం గతః మమ ఇమం తీవ్రం శోకవేగం ఏభిః రక్షోభిః పరిభర్త్స్యనం చ బ్రూయాః | తే అధ్వా శివః అస్తు||

"Oh Best of Vanaras ! Go near Rama. Tell him about the intensity of my great sorrow, as well as the threats from the Rakshasas. Let your journey be speedy and auspicious".

ఏతత్త వార్యా నృపరాజసింహ
సీతా వచః ప్రాహ విషాదపూర్వమ్|
ఏతచ్చ బుద్ధ్వా గదితం మయా త్వమ్
శ్రద్దత్స్వ సీతాం కుశలాం సమగ్రామ్||37||

స|| న్పపరాజసింహ ఆర్యా సీతా విషాదపూర్వం ఏతత్ వచః తవ ఆహ| మయా గదితాం తత్ బుధ్వా సీతాం సమగ్రాం కుశలాం శ్రద్ధత్స్వ||

' Oh Lion among Kings ! Venerable Sita spoke these sorrowful words for you. "What all has been said by me, that let him know". Oh Rama ! Sita is safe in all respects. Have faith'.

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే సప్తషష్టితమస్సర్గః||

Thus ends the Sarga sixty seven of Sundarakanda in Ramayana the first ever poem composed in Sanskrit by the first poet sage Valmiki.

|| Om tat sat||